ใคร ๆ ก็อยากมีสุขภาพจิตที่ดี แต่สุขภาพจิตดีที่พูดถึงกันอยู่นี้ มีอะไรบ้าง? มาตามเช็กลิสต์กันหน่อยดีกว่าว่า คุณยังมีสุขภาพจิตดีอยู่หรือไม่ ไปหาคำตอบในบทความนี้กัน
สุขภาพจิต Mental Health คืออะไร?
สุขภาพจิต Mental Health คือภาวะหรือความเป็นอยู่ของจิตใจ สิ่งที่เราเป็น รู้สึกและรับรู้อยู่ภายใน ซึ่งได้รับอิทธิพลมาจากตัวเราเอง เช่น ตัวตนของเรา ความคิดของเรา รวมถึงสิ่งรอบตัวต่าง ๆ ตั้งแต่อาหารการกิน การอยู่อาศัย ไปจนถึงความสัมพันธ์ระหว่างผู้คน ครอบครัว เพื่อน คนรัก เพื่อนที่ทำงาน เป็นต้น โดยสุขภาพจิตมีองค์ประกอบแยกย่อยหลาย ๆ อย่างรวมกัน เช่น อารมณ์ ความรู้สึก ปัจจัยทางด้านร่างกาย กรรมพันธุ์ สภาพแวดล้อม สังคม และปัจจัยด้านอื่น ๆ รวมกันจนส่งผลให้เกิดเป็นสุขภาพจิตของเราแต่ละคนที่มีความแตกต่างกัน
นอกจากนี้ สุขภาพจิตของเรายังเป็นตัวบ่งชี้ถึงความเสี่ยงในการเกิดโรคทางจิตเวชต่าง ๆ เช่น โรคซึมเศร้า โรควิตกกังวล โรคไบโพล่าร์ และอีกหลากหลายโรคทางจิตเวชที่เราคุ้นชื่อกันเป็นอย่างดี ซึ่งโรคเหล่านี้สามารถเกิดขึ้นได้จากปัจจัยทางด้านร่างกาย ด้านจิตใจ และด้านสภาพสังคม หรือทั้ง 3 ปัจจัยรวมกัน เช่นเดียวกับเวลาที่ป่วยโรคทางกาย ถ้าหากเราดูแลสุขภาพกายของเราไม่ไดี อาการและภาวะของโรคก็จะย่ำแย่ลงได้ สุขภาพจิตก็เช่นเดียวกัน หากไม่มีการดูแลสุขภาพจิตให้อยู่ในภาวะที่ดีหรือเหมาะสม เราก็สามารถป่วยโรคทางจิตเวชหรือมีอาการความผิดปกติทางจิตได้เช่นเดียวกัน ซึ่งถือว่าเป็นเรื่องปกติ เพราะไม่ว่าใครก็สามารถป่วยโรคทางกายและใจได้ทั้งนั้น
สุขภาพจิตที่ดีคืออะไร?
สุขภาพจิตคือภาวะหรือความเป็นอยู่ของจิตใจ ดังนั้น การมีสุขภาพจิตดี คือภาวะหรือความเป็นอยู่ทางด้านจิตใจของเราที่รู้สึกเป็นสุขทั้งทางกายและทางใจ มีความรู้สึกเชิงบวกต่อตัวเองและผู้อื่น มองโลกตามความเป็นจริง มีความเข้าใจและรู้เท่าทันต่ออารมณ์และความรู้สึกของตนเอง รวมไปถึงมีการตระหนักรู้ว่าอารมณ์เชิงลบเป็นเรื่องธรรมดาที่เกิดขึ้นได้สำหรับทุกคน และรู้ว่าควรรับมือกับอารมณ์เชิงลบอย่างไรให้เหมาะสมกับตนเอง
ซึ่งสุขภาพจิตที่ดีไม่ได้โฟกัสไปที่เรื่องดี ๆ หรือความสุขของเราเท่านั้น แต่ยังรวมไปถึงการยอมรับ การโอบกอด และการจัดการอารมณ์หรือสิ่งแย่ ๆ ที่เกี่ยวข้องกับตัวเรา เช่น ข้อเสียของเรา เรื่องราวที่เราไม่ชอบเกี่ยวกับตัวเอง การเป็นคนโมโหร้าย การเป็น Perfectionism และอีกหลากหลายเรื่องราวของเราที่ส่งผลเสียต่อต่อความรู้สึกของเราได้ โดยการยอมรับทั้งส่วนที่เป็นสุขและเป็นทุกข์ของชีวิตจะช่วยให้เรามีมุมมองต่อการใช้ชีวิตที่เหมาะสม ซึ่งส่งผลต่อสุขภาพจิตที่ดีได้
เช็กลิสต์สุขภาพจิตดี
แล้วอาการ พฤติกรรม การกระทำ หรือความรู้สึกแบบไหนกันที่บ่งชี้ว่าเราเป็นคนมีสุขภาพจิตดี? มาเช็กกันด้วย Checklist 14 ข้อ ของคนสุขภาพดีกันหน่อยดีกว่า โดยอิงจากงานวิจัย What is good mental health? A scoping review (2019)
- มีความรู้ความเข้าใจด้านสุขภาพจิตเป็นอย่างดี
- มีทัศนคติที่ดีต่อผู้ป่วยโรคทางจิตเวช
- มีการรับรู้ด้านตัวตนที่ดี คือมีความเข้าใจเกี่ยวกับตัวเองเป็นอย่างดี
- มีทักษะการรู้คิดที่ดี เช่น การตัดสินใจ การเรียนรู้ การจดจำ
- สามารถเรียนรู้หรือมีทักษะในการเรียนรู้ที่ดี
- มีทักษะด้านอารมณ์ที่ดี เช่น จัดการอารมณ์ของตัวเองได้
- มีพฤติกรรมที่เหมาะสมต่อสถานการณ์ต่าง ๆ
- การจัดการตัวเองที่ดี เช่น จัดการปัญหาของตัวเองได้ รับมือความเครียดของตัวเองได้
- ทักษะการเข้าสังคม
- มีความสัมพันธ์กับคนรอบข้างเป็นอย่างดี รักษาความสัมพันธ์ได้
- มีสุขภาพกายที่ดี
- มีสุขภาวะทางเพศที่ดี
- มีเป้าหมายในการใช้ชีวิต
- มีคุณภาพชีวิตที่ดี
แล้วสุขภาพจิตที่ไม่ดีหรือแย่เป็นอย่างไร?
แน่นอนว่า ในส่วนของการมีสุขภาพจิตที่ไม่ดี คือภาวะหรือความเป็นอยู่ทางด้านจิตใจของเราที่รู้สึกเป็นทุกข์ ไม่มีความสุข เศร้าหมอง สิ้นหวัง ซึ่งล้วนเป็นความรู้สึกเชิงลบ นอกจากนี้ ยังรวมถึงการที่มีความรู้ความเข้าใจต่ออารมณ์และความรู้สึกของตนเองต่ำ ไม่รู้ว่าควรรับมือกับอารมณ์เชิงลบที่เกิดขึ้นกับตัวเองอย่างไร ทั้งนี้ทั้งนั้นอาจเกิดจากการดูแลสุขภาพกายได้ไม่ดีพอ เช่น ไม่ดูแลตัวเอง นอนไม่พอ บวกกับการเพิกเฉยการดูแลสุขภาพใจ เช่น ไม่ยอมรับความรู้สึกหรืออารมณ์ที่เกิดขึ้น เก็บกดทางความรู้สึก และยังรวมไปถึงปัจจัยที่เกิดจากสิ่งแวดล้อมและผู้อื่น เช่น อยู่ในครอบครัวที่ทะเลาะกันบ่อย พ่อแม่กดดัน ดุด่า ทำร้ายร่างกาย ก็ส่งผลให้เกิดการมีสุขภาพจิตที่ไม่ดีได้เช่นกัน
อ่านเพิ่มเติมเกี่ยวกับ 9 สัญญาณของการมีปัญหาสุขภาพจิต
ไม่ว่าสุขภาพจิตหรือสุขภาพกาย ทั้ง 2 อย่างนี้มีความสำคัญต่อความเป็นอยู่โดยรวมของเราทั้งสิ้น เราจึงควรมีการดูแลสุขภาพกายควบคู่ไปกับการดูแลสุขภาพจิต เพื่อให้สุขภาวะทางกายและใจของเราอยู่ในภาวะที่เหมาะสม ไม่เสี่ยงต่อการป่วยเป้นโรคทางกายและทางใจในอนาคต และทำให้เรามีความสุขและความเป็นอยู่ในปัจจุบันได้ดีขึ้นนั่นเอง
