ทุกคนน่าจะเคยได้ยินประโยคสุดฮิตที่ว่าด้วยการที่มนุษย์เป็นสัตว์สังคม ที่มีความหมายเชิงว่า เราจำเป็นต้องอยู่รวมกันเป็นสังคม เพื่อให้เรามีชีวิตรอดอยู่ต่อไปได้ ตรงไปตามหลักของทฤษฎีจิตวิทยาวิวัฒนาการ (Evolutionary Psychology) ที่มองว่าการช่วยเหลือคนในครอบครัวและคนรอบข้างจากภัยอันตรายต่าง ๆ เป็นกุญแจหลักสำคัญที่ทำให้มนุษย์มีชีวิตรอดมาจนถึงทุกวันนี้และไม่สูญพันธ์ไปเสียก่อน
มนุษย์ในอดีตดิ้นรนเอาชีวิตรอดอย่างไร พวกเราทุกคนในปัจจุบันก็ยังคงดิ้นรนเอาชีวิตรอดอยู่ด้วยเช่นกัน แต่ภัยอันตรายสำหรับคนยุคนี้แตกต่างจากคนยุคก่อน ๆ ในอดีตเป็นการเอาชีวิตรอดจากสัตว์นักล่าต่าง ๆ เช่น เสือ หมี จระเข้ แต่ในปัจจุบัน อันตรายมาในรูปแบบทั้งทางตรงอย่างภาวะสงคราม การอดอยาก ภัยธรรมชาติ ไปจนถึงความกังวลทางด้านจิตใจที่ไม่ได้แสดงออกมาให้เห็นเด่นชัด เช่น ความเครียด ภาวะ Burnout โรคซึมเศร้า ฯลฯ
นอกจากการช่วยเหลือทางกายให้มีร่างกายที่แข็งแรงแล้ว เราทุกคนยังจำเป็นต้องมีการช่วยเหลือทางด้านจิตใจ ซึ่งมันมีทั้งในส่วนที่เราดูแลสุขภาพใจตัวเองได้ และการรับความช่วยเหลือจากผู้อื่น ซึ่งก็คือ Support System หรือ การช่วยเหลือจากผู้อื่น หรือจะแปลตรงตัวไปว่า ระบบการให้ความช่วยเหลือ ก็เข้าใจได้เช่นกัน
เราจะมี Support System ไปทำไม?
ในช่วงเวลาที่คุณรู้สึกอ่อนแอที่สุด คุณจะนึกถึงใคร?
คนที่เป็นที่ปรึกษา นักให้กำลังใจตัวยง คนที่คอยรอรับคุณไว้ไม่ให้ร่วงหล่น อาจมาในคราบของเพื่อนสนิทที่รู้จักกันมา 10 ปี ครอบครัวที่น่ารักและอบอุ่น แฟนที่พร้อมซัพพอร์ตและรับฟังอยู่เสมอ หรือจะเป็นคนภายนอกที่เราไว้ใจได้ อาจจะเป็นกลุ่มเพื่อนที่ทานเบียร์ด้วยกันทุกคืนวันศุกร์ เพื่อนแก๊งสายชาบูหมูกระทะ หรือจะเป็นแม่หมอนักดูดวงที่คอยนำทางคุณด้วยคำทำนาย หรืออาจจะเป็นนักจิตวิทยาที่คุณเพิ่งไปพบมาก็ได้
ด้วยนิยามและความหมายของคำว่า Support System ที่หมายความถึงกลุ่มคนหรือระบบการให้ความช่วยเหลือตัวคุณที่มาจากผู้อื่น โดยเหล่านักซัพพอร์ตของคุณคือคนที่ใกล้ชิด คนที่คุณไว้ใจ คนที่คอยอยู่เคียงข้างคุณ และให้การช่วยเหลืออย่างเต็มใจ ซึ่งหน้าที่ของ Support System ก็สะท้อนให้เห็นในความหมายของมันอย่างชัดเจนอยู่แล้ว มนุษย์แต่ละคนมีสิ่งที่ทำได้และทำไม่ได้แตกต่างกันไป เราจำเป็นต้องพึ่งพิงกัน ช่วยเหลือกัน เกื้อกูลกัน เพื่อให้เราเดินหน้าไปได้ไกลกว่านี้ ดังนั้น การมีอยู่ของ Support System คือสิ่งที่จะช่วยผลักดันเราทุกคนให้ไปไกลกว่าเดิม ไม่จมอยู่กับปัญหา และก้าวไปข้างหน้าได้อย่างไร้กังวล เราทุกคนจึงควรมี Support System ไว้เพื่อเป็นหน่วยช่วยเหลือฉุกเฉินของเรา
ประเภทของ Support System
จากงานวิจัยการของ Hsiu-Chia Ko, Li-Ling Wang และ Yi-Ting Xu (2013) ได้แบ่งประเภทของ Social Support ไว้ทั้งหมด 5 ประเภทด้วยกัน
| ประเภท | ตัวอย่าง |
| การสนับสนุนด้านข้อมูล (Informational Support) | การให้ข้อมูล เช่น การให้คำแนะนำ การให้ข้อมูลในเรื่องต่าง ๆ การแสดงความคิดเห็นในเรื่องใดเรื่องหนึ่ง |
| การสนับสนุนด้านจิตใจ (Emotional Support) | การแสดงออกถึงความห่วงใย ความกังวล ความเป็นห่วง รวมถึงความเข้าอกเข้าใจ (Empathy) |
| การสนับสนุนด้านความเคารพนับถือ (Esteem Support) | การสร้างความเชื่อมั่นเพื่อให้ผู้ฟังมีความมั่นใจในตัวเองมากขึ้น เช่น การพูดเพื่อเป็นการคอนเฟิร์มว่าเพื่อนเป็นคนเก่ง มีความสามารถ |
| การสนับสนุนด้านสังคม (Social Network Support) | การสร้างความรู้สึกให้เป็นส่วนหนึ่งของกลุ่ม สร้างบรรยากาศการสนับสนุน มีคนคอยรับฟัง และพร้อมเข้าใจอยู่เสมอ |
| การสนับสนุนทางด้านสิ่งของและบริการ (Tangible Support) | การสนับสนุนโดยสิ่งของที่จับต้องได้ เช่น การให้ของใช้ที่จำเป็น การให้บริการที่จำเป็น |
มาเริ่มสร้างคู่มือการใช้ Support System ของตัวคุณเองกันดีกว่า
เห็นด้วยไหมว่า เรื่องบางเรื่องในชีวิตอาจไม่เหมาะที่จะพูดคุยกับคนบางคน? แต่ละคนในชีวิตของเราจะถูกวางบทบาทและดูความเหมาะสมว่าเราแชร์เรื่องไหนให้พวกเขาฟังได้บ้าง
เรื่องอนาคตเราอาจปรึกษาที่บ้านได้
เรื่องหัวใจเราต้องปรึกษาเพื่อนสนิทเท่านั้น
เรื่องการงานต้องเป็นกลุ่มเพื่อนสายลุยกิจกรรมด้วย
เรื่องเศร้าทั่วไปต้องการกำลังใจต้องได้รับจากแฟนเท่านั้น
แต่คนที่เราพูดคุยได้ทุกเรื่องก็มีเหมือนกัน
สิ่งเหล่านี้และความรู้สึกสบายใจที่จะเล่าได้อย่างไม่ปิดบังและไม่กลัวที่จะถูกตัดสินนี้เอง จะเป็นตัวช่วยให้เราสามารถจัดวาง Support System ของเราได้
- สร้าง Support System ของตัวคุณคนเดียว
วางหัวข้อเรื่องในชีวิตคร่าว ๆ และใส่ชื่อของคนที่เราไว้ใจที่จะเล่าให้ฟังลงไปในหัวข้อนั้น ๆ โดยเลือกมาจากประสบการณ์ของตัวเราเองว่าเรามีปัญหาในเรื่องใดบ้าง เรื่องการงาน การเรียน ความรัก สุขภาพ อนาคต การวิ่งตามความฝัน ความไม่มั่นใจในตัวเอง เป็นต้น จากนั้นเลือกใส่ชื่อของคนที่เราปรึกษาเรื่องนั้นได้ลงในหัวข้อ เราแนะนำให้จดบันทึกไว้ในสมุดหรือไฟล์ที่หาอ่านได้ โดยจดบันทึกหัวข้อ ชื่อคนที่เราปรึกษาได้ และช่องทางการติดต่อ เพื่อให้สามารถติดต่อได้ทันทีเมื่อรู้สึกไม่ไหว ต้องการความช่วยเหลือย่างทันควัน - การรักษาความสัมพันธ์
Support System ที่ดีคือการที่คนใน Support System นั้น ๆ สามารถให้การช่วยเหลือเกื้อกูลกันได้โดยที่ทั้งสองฝ่ายไม่มีใครรู้สึกว่ากำลังโดนเอาเปรียบ ซึ่งการที่จะทำให้ Support System ที่ดีเกิดขึ้นได้นั้น ต้องรู้จักการรักษาความสัมพันธ์ระหว่างกันและกัน พูดคุยกันเป็นประจำ ถามไถ่สารทุกข์สุขดิบกันอย่างไม่ขาด ช่วยดูแลใจกันอย่างสม่ำเสมอ และเป็นที่ปรึกษาหรือที่พักพิงใจให้แก่กันได้ - ในบางครั้งเราจำเป็นต้องพึ่งตัวเองบ้าง
นอกจากที่เราจะสร้าง Support System ที่ได้รับความช่วยเหลือจากคนอื่นแล้ว เป็น Support System ให้แก่กันและกันแล้ว อีกสิ่งหนึ่งที่เราไม่ควรลืมเลยคือการที่ตัวเราเองนี่แหละ ที่ต้องสามารถเป็น Support System ให้กับตัวเองได้ด้วย เพราะไม่ใช่ทุกครั้งที่ปัญหาจะสามารถแก้ไขได้ด้วยการปรึกษาคนอื่น หลาย ๆ เรื่องในชีวิตเราจำเป็นต้องถามตัวเอง ให้กำลังใจตัวเอง และโอบกอดตัวเองด้วยความอ่อนโยนและความเข้าใจ หากมีเรื่องที่จำเป็นต้องคิดและแก้ไข ลองให้เวลาตัวเองได้พักอย่างเต็มที่และค่อย ๆ คิดหาทางออกอย่างรอบคอบ ถามความต้องการของตัวเองว่าเราต้องการสิ่งนี้จริง ๆ ใช่ไหม เราจะเสียดายมันไหม ถามความรู้สึกของเราเองว่าเราโอเคกับไหม เมื่อจัดการมันได้แล้ว ก็อย่าลืมให้รางวัลกับตัวเองด้วยการพักผ่อนหลังจากรับมือกับศึกหนักด้วยเพื่อให้เรามีแรงรับมือกับเรื่องอื่น ๆ ในอนาคตต่อไป
ถึงแม้ว่าสุดท้ายแล้ว เมื่อถึงเวลาที่เราต้องเผชิญหน้ากับปัญหาและการตัดสินใจ “ตัวเราเอง” จะเป็นคนเดียวที่พาตัวเองออกไปเผชิญหน้ากับปัญหาและฝ่าฟันมันไปได้ในท้ายที่สุด แต่อย่าลืมว่า ทุกสิ่งที่อย่างที่พาเรามาถึงจุด ๆ นี้ ไม่ได้มีแค่ตัวเราเอง แต่ยังรวมถึงการสนับสนุนจากคนรอบข้างด้วย การมี Support System จะช่วยให้เราเรียนรู้ที่จะขอความช่วยเหลือ และมีความกล้าที่จะแสดงออกถึงความอ่อนแอกับคนที่เราไว้ใจ โปรดระลึกไว้เสมอว่า เราต่างมีช่วงเวลาที่อ่อนแอกันทั้งนั้น การขอความช่วยเหลือหรือมี Support System ไม่ได้แสดงถึงว่าเราช่วยเหลือตัวเองไม่เป็น แต่การมี Support System จากคนอื่น ๆ จะช่วยให้เรามองเห็นมุมมองที่กว้างขึ้น มีแหล่งข้อมูลและแหล่งกำลังใจที่จะช่วยให้การฝ่าฟันอุปสรรคเป็นสิ่งที่ง่ายขึ้น เบาขึ้น และสาหัสน้อยลง รักษา Support System ของตัวเองไว้ดี ๆ นะ
